Ngadegna Karajaan Tembong Agung (671-721 M)

Wretikendayun Raja Galuh Pakwan nyandingkeun Ratu Kalingga Utara kakasih Candraresmi ngalahirkeun Semplak Waja, Jantnaka jeung Mandiminyak. Ngagayuh kakolotna lengser kaprabon, karajaan tu diwariskeun ka Semplak Waja atawa Jatnaka lantaran jasadna teu sampurna. Ku alatan kitu ngistenan Mandiminyak jadi Pamangku Karajaan Galuh Pakwan. Semplak Waja jeung Jatnaka lunta ti karaton nentep di Gunung Agung anu sok disebut Gunung Galunggung.

Prabu Wretikendayun surti kana sikep sulung jeung panengah, ngaleos ti karaton boga rasa dianak-tirikeun. Pikeun ngubaran hatena Semplak Waja dijodokeun ka Wulandari atawa nu sok disebut Rababu, putri Raja Awangga (Kuningan). Jatnaka dijodokeun ka Putri upeti ka Dewi Sawitri, putri Raja Sunda anu netepna di tutugan Gunung Galunggung ngalahirkeun Bimaraksa. Dirororok ti orok, diasuh ti lelembut, diais diampih diatik ku pirang elmu panemu jeung jampe pamake, ngajanggelek jadi nonoman leber wawanen. 

Sanggeus manjing umur dijodokeun ka putrina Purbasora Sunda nyaeta Dewi Komalasari. Umur Bimaraksa geseh saeutik jeung mertuana nyaeta Purbasora nyaeta putra Semplak Waja ti Garwa Wulandari.

Beja ngemat ti karaton Galuh yen Prabu Mandiminyak lengser kaprabon, tuluy ngistrenanan Bratasenawa jadi Pamangku Karajaan Galuh. Semplak Waja jeung Purbasora ngarasa teu panuju lantaran Bratasenawa (Senna) jeneng Prabu lantaran lahir kadunya buah salingkuh Prabu Mandiminyak jeung Wulandari garwa Semplak Waja. Kualatan kitu Purbasora mepek wadya balad Galunggung pikeun ngarugrugkeun karaton Galuh, kalayan diwuwuh ku wadyabalad Arya Bimaraksa.

Wadya balad Arya Bimaraksa ngagabung jeung wadyabalad Purbasora ngarugrugkeun karaton Galuh. Perang campuh kajadian, Baratasena lolos ti karaton netep di Kalingga Utara. Sanggeus Purbasora ngarebut Galuh distrenan jadi Pamangku Karajaan Galuh Pakwan, tuluy ngistrenan Arya Bimaraksa jadi Patih Galuh gelar Patih Galuh Pakwan.

Beja ngemat kasaban tempat, Sondjaya anak Bratasenawa ngumpulkeun wadya balad pikeun ngarebut kakawasan. Karaton Galuh ditingker wadya balad Sondjaya, ditungtungan perang campuh. Prajurit karaton kadeseh nu akhirna Purbasora tiwas. Sedengkeun Arya Bimaraksa ngejat ninggalkeun tegal patarungan ngajugjug kapatihan pikeun nyalametkeun kulawargana, sabab ceuk beja kapatihan rek dirurug wadya balad Sondjaya.

Dewi Komalasari sakulawarga suwung di kapatihan, lantaran leuwih ti heula ninggalkeun kapatihan enggoning nyalametkeun diri, tuluy nyumput di leuweung seger manik (Cipancar ayeuna). Arya Bimaraksa asruk-asrukan neangan kulawargana, ngawatek elmu sangkabolong watekna bisa maca kaayaan ti jauhna, ku sabab kitu teu hese neangan. 

Sanggeus amprok, babarengan di Seger Manik (desa Cipancar - Sumedang Selatan) jeung Dewi Komalasari katut Wiradi Kusuma lanceukna Dewi Komalasari, tuluy leumpang ka kaler ngaliwatan Ganeas malah kungsi ngadegkeun patempatan Citembong Agung Girang, Mandalasakti, Gunung Simpay, Gunung Penuh, tuluy netepkeun di Kampung Muhara Leuwihideung Darmaraja Sumedang. Di dinya ngadeugkeun padepokan tempat nyumprih elmu lahir jeung elmu batin.

Padepokan pada ngadeugdeug, nu ngahaja nyuprih elmu pangaweruh. Murid-muridna diwirid elmu agama jeung elmu tatanen, sangkan bisa marelak pare, kacang, sampeu jeung beubeutian, kalayan barisa ngingu ingon-ingon kayaning embe, sapi, domba, munding jeung sajabana, akhirna lembur-lembur singkur parentul disapanjang walungan Cihonje, Cibayawak, Cimanuk, walungan sejenna. Tegalan-tegalan diarimahan, pasir-pasir dipelakan awi, lengkob-lengkob balongan, walungan dirumat, cai dilokat sangkan nyuburkeun lahan-lahan tatanen.

Prabu Adji Putih ngahijikeun padusunan-padusunan di daerah Lemah Sagandu tur sabudereunnana. Dina mangsa purnama bulan Muharam taun Saka, Adji Putih ngadegkeun karajaan Tembong Agung, pernahna di wewengkon Muhara Leuwihideung, teu pati jauh ti Walungan Cimanuk jeung Cihonje. Wangunan karaton model hateup injuk, model susuhunan julang ngapak, bahan-bahanna sarwa kai nyanghareupan alun-alun Mayadatar. Sabada ngadegkeun karajaan ngawangun padepokan pernahna di wewengkon Lemah Sagandu ditelahkeun Bagala Asih Panyipuhan. Bagala hartina tempat, Asih hartina silih asah, silih asuh jeung sasama. Panyipuhan hartinana ngaherangan tegesna ngaberesihan batin tina rupaning kekebul dosa. 

Arya Bimaraksa nitipkeun padepokan ka Astajiwa, lantaran nohonan pangulem prabu Permana di Kusumah/Ajar Padang, tuluy Arya Bimaraksa diangkat jadi Patih Galuh Kawali, ngan teu lila, kusabab prabu Permana di Kusumah ninggalkeun karaton jeung Arya Bimakrasa ka Darmaraja deui. Prabu Permana Kusumah anu saterusna tatapa gumulung dirina jeung alamna di Gunung Padang, kitu deui harita Ciung Wanara (Raden Suratoma) nu nurunkeun para raja di karajaan Pajajaran, mangsa keur leutikna milu kanu jadi pamanna nyaeta ka aki ti gigirna Arya Bimaraksa oge nu jadi pamanna nyaeta Prabu Aji Putih, diajar elmu kahirupan jeung kahuripan pikeun katata-nagaraan (Tritangtu atawa Tilu Katangtuan ; Tri tangtu disalira, Tri Tangtu di balarea, jeung Tri Tangtu di Buana Sunda - Medang/Galuh). 

Harita karaton dipasrahkeun ka dulurna nu jadi patihna nyaeta Tamperan Barma Wijaya, nu ahirna nimbulkeun perang campuh nu ka dua dina mangsa Raden Suratoma geus nincak Gede, ku alatan Ciung Wanara nu hak nuluykeun kakawasaan di Galuh, anu diawali ku salingkuhna Tamperan Barmawijaya jeung garwana prabu permana di Kusumah nyeata Dewi Pangreyep, kusabab rajin tatapa.  
  
Cinta buta tamperana jeung kasepianana Dewi Pangreyep kusabab sering ditinggal tatapa nya miboga budak nyaeta Arya Bangah, nu ahirna micu Tamperan jadi haus kakakuasaan jeung ngutus telik sandi nu pikeun maehan Permana Di Kusumah di Patapaan. Jang ngahilangkeun jejak telik sandina  nu niwasan Permana Dikusumah ahirna ditiwasan oge eta telik sandi teh ku Tamperan di Galuh.  

Satutasna tiwasna Permana Dikusumah,  Tamperan nguasai Sunda jeung Galuh sarta 2 Istri Permana Dikusumah. Nu ahirna ngajadikeun perang Gede antara Ciung Wanara (Raden Suratoma) jeung adi terena Arya Bangah (Hariang Banga), tunda heula.

Prabu Guru Adji Putih ti garwana Dewi Nawang Wulan alias Nyi Mas Ratu Inten, ngaduhan putra nyaeta :  
1. Bratakusumah (Tadjimalela).
2. Harisdarma. 
3. Langlangbuana.

Ngangkat para patinggi karajaan dumasar kana garis katurunan atawa kulawargana. Astajiwa (adina) diangkat jadi patih Tembong Agung, Darmakusumah diangkat jadi ahli hukum kanagaraan, sedengkeun Siti Putih jeung Sekar Kencana jadi pangais para emban di Kaputren. Nu jadi pangdeudeul konsep kanagaraan aya lima perkara disebut panca prabakti abdi nagara. Hartina nu jadi poko utama ngabdi ka nagara aya lima perkara. Diembrehkeun dina carita-carita lisan anu turun-tumurun. Nu disebut lima perkara nyaeta Pancer, Tanjer, Uger, Jejer jeung Lilingger.

Pancer hartina panceg pamadegan, teu unggut kalinduan teu gedag kaanginan, ngayuni pucuk awi, angin ka kaler leok ka kidul, anginna ti kidul leok ka kaler. Tapi ajeg dina pamadegan.   

Tanjer Sasmita leber wawanen atawa gede kawani ngabelaan nagara katut rahayatna. Pamimpin dipahing ngayuni hayam kabiri kumeok memeh dipacok, tapi kudu teuneung ludeung nanjeurkeun kapentingan rahayat jeung nagara.  

Uger perlambangna pakeman atawa pedoman wujud dina ngajalankeun pamarentahanana kudu taat kana aturan Gusti, aturan Agama, aturan Nagara, aturan Hukum jeung aturan Tradisi. 

Jejer simbulna jajaran pamarentahan nu ngawengku skill jeung sistem. Dina nempatkeun para patinggi karaajan sanajan dumasar kana turunan atawa kulawarga tapi diluyukeun jeung kahlian sewang-sewangan. Sabab lamun nangtukeun para patinggi tojaiah jeung kaahlianana kari ngadago kaancuran.  

Lilinger nyaeta udagan pamarentah ceuk bahasa ayeuna mah visi atawa misi, tegesna ambahan, aweuhan jeung tujuan-tujuan jangka panjang. Perkara eta jadi pokok merenahkeun jeung ngamekarkeun Karajaan Tembong Agung.

Dumasar kana sejen sumber, karajaan Tembong Agung sajaman jeung Karajaan Galuh Pakwan (640-724 M), Karajaan Sunda (669-1311) jeung Karajaan Medang Kamulyan (670-678 M) anu aya di sisi Gunung Tampomas. Tata cara nyerenkeun tahta karajaan dumasar kana ugeran taya lian umurna, paling handap 22 taun. Cara-cara nguji bakat jeung kamampuan calon raja ngaliwatan cara-cara spiritual salah sahiji pikeun nempa mentalna, sakumaha digambarkeun dina carita-carita lisan anu tumumwuh di wewengkon Darmaraja jeung sabudeureunnana. Lantaran Darmaraja baheula mah lega ti Wetanna Gunung Jagat, ti kulonna Gunung Lingga, di kalerna Gunung Mandalasakti, sakalereunnana Gunung Pareureug. Wewengkon kasebut mangrupa energi mistik alam semesta nu ngarangkum peta kasuburan bumi Tembong Agung, nyaeta Tembong hartina katenggang, kaciri, katenjo. Agung nyaeta Adi luhung.

Catur rangga nuturun-tumurun ngebrehkeun riwayat prabu Guru Adji Putih sabada lenggser kaprabon nyerenkeun kakawasaan ka putrana jujulukna Bratakusumah atawa disebut Tadjimalela, Cakrabuana, Pancerbuana, Darmawisesa jeung Resi Tungtangbuana. 

Sanggeus lengser kaprabon, Adji Putih netep di Bagala Asih Panyipuhan pernahna di Cipaku, silibna PAKUNING ALAM, PAKUNING BUMI. Pamageuh bumi, pamageuh alam rasa alam pikir, akal jeung rasa. Ceuk pandangan rahayat sikep tukuh Cipaku nyaeta pamadegan hakeki, beureum tetep beureum, bodas tetep bodas, hideung tetep hideung, ulah ngadek saclekna, nigas saclakna ajeg dina kapribadian. Kapribadian suri teladan karuhun diebrehkeun dina carita nu ngagambarkeun kateguhan jeung kaarifan Prabu Adji Putih dina jero nyanghareupan parobahan-parobahan jaman.

Waktu Adji Putih nyepeng di Kabuyutan Cipeueut, ngadangu sora tanpa katinggal. 

"Hiji waktu jalan kaarifan baris molongpong ti panto Mekah nepi ka pulo Tutung. Jelema arantay-antayan nareangan kaarifan, tapi teu nyaho nu disebut Arif. Pesek eusina ieu ti kawula". 

Ti saprak harita Adji Putih beurang peuting heuleut isuk, heuleut sore guntreng jeung dirina panasaran ngabuktikeun wangsit ghoib nu pinuh ku rasa panasaran.

Adji Putih jeung garwana ninggalkeun Bagala Asih Panyipuhan, angkat ngajugjug basisir tujuanana daratan Teluk Persia taya lian Negeri Mekah maksudna rek nyakinkeun wangsit karuhunna. Ceuk sakaol Adji Putih katut garwana meuntas lautan ti palabuhan carbon ka tempat nu dimaksud, ku sabab baheula ge eta carbon geus jadi tempat perdagangan palabuhan ti nagari-nagari china, arab jeung nagari sejenna (penj. hasil penelitian DR. Nina Lubis  dina urut paninggalan karajaan Tembong kapanggih pernak-pernik garabah keramik ti China).

Di Teluk Persia tepung jeung Sayyidina Ali Karramallahu Wajhah, tina silaturahmi ngantengkeun hubungan panjang akhirna Adji Putih ngagem agama Islam sarta jadi muridna. Di Negeri Mekah diwirid elmu sareat, hakekat, tarekat jeung marifat. Sapopoena tara leupas tinu tasbeh, kakara sadar nu disebut Bentangkerti teh buktina TASBEH. Pikeun nyampurnakeun Islamna, Prabu Adji Putih munggah haji gegelarna Haji Purwa Darmaraja nyaeta Haji anu pangheulana ngabogaan gelar Haji di Karaton Darmaraja.

Samemeh mulang ka sarakan pangbalikan, narima parentah guruna kudu ngadeugkeun Masjid Jami jeung tempat-tempat wudlu. Samulangna ti Nagri Mekah Adji Putih ngalaksanakeun parentah guruna, nyaeta ngadeugkeun masjid pernahna di suku Gunung Penuh, lantaran suwung malah rahayat didinya nyempad bari jeung nyeungseurikeun ngadenge kecap masigit tandana ngarobah kayakinan agama lain pagawean enteng-enteng, tapi merlukeun cara-cara nu lantip sangkan teu nyinggung parasaan, sumawonna matak nimbulkeun pacogregan. Ku sabab gagal ngadegkeun masigit didinya, tempat eta diaranan Gunung Masigit. Sanggeus kitu mah lunta asruk-asrukan bari ngadeug-ngadeugkeun Ciwudlu jang susuci tujuh Muhara, nyaeta Cikajayaan, Cikahuripan, Cilemahtamba, Cikawedukan, Cikatimbulan, Cimaraja jeung Cisundaya.

Sabada ngadeugkeun tempat-tempat susuci (Wudlu) netep dipadepokan Cipeueut nuluykeun tapak lacak Sanghyang Resi Agung. Ti harita Cipeueut diganti ngaranna jadi CIPAKU. Padepokan Cipeueut pada ngadeudeug ku jalma-jalma nu ngahaja nyuprih elmu pangaweruh. Para cantrikna diwanoh kana bag-bagan Islam, ngaliwatan falsifah sastra haksara kalayan disusupkeun dina pirang-pirang tradisi budaya. "Nu disebat Sanghyang Widi teh pangeran Murbeng Alam, tegesna Allooh".

Leuwih tiheula kudu Marifat. "Sir Budi cipta Rasa, Sir Raga papan Rasa, dzat marifat wujud kula maring Allooh, maring malaikat, maring khodan karomah Suci, maring ingsun sajerning urip, lailaha Illallooh muhammadurrosullullooh" (elmu Kacipakuan). Ti harita murid-murid mimiti wanoh kana ajaran Islam, tapi pada nyarebutna Agama Suci.

Dina hiiji waktu, Prabu Adji Putih ngebrehkeun bag-bagnan munggah haji, lisanna : "Maraneh teu kudu munggah haji, lamun tatangga maraneh tataranjang walurat ku sandang pangan, tatangga ting darenggek keneh lantaran murilit peujitna werat ku kadaangan, saheulaan diwakilan ku kaula, lamun maraneh can kawasa dijalanna, maraneh cukup jadi haji batinna hungkul". Maksud prabu Aji Putih sabener alus keur jaman harita tangtuna kitu deui ulah geus jadi haji tapi teu jadi haji nu hakiki, tapi teu kabeh muridna ngarti, malah sawareh salah ngalarapkeunana, nepi ka antukna timbul pacaduan, ceunah urang CIPAKU teu meunang munggah haji, balukarna salah ngalarapkeun pituduh guruna.

Adji Putih mertelakeun sahadat ka murid-muridna, nu disebut sahadat ikrar jangji kuring jeung kurungna, jangji manusa ka Gustina, jangji manusa ka rosulna. Lamun Sahadat geus ngancik dina dirina imanna moal unggut kalinduan gedag kaanginan, teguh kana kayakinan jeung kapribadianna. Salian aranjeun jangji ka diri sorangan, jangji ka Gusti, jeung jangji ka rosul, kudu jangji ka karuhun anjeun, sabab karuhun roh nu ngabuuhan, tegesna jalma nu tiheula hirup di dunya, nu ngawariskeun elmu pangaweruh jeung harta benda. Moal aya nu ayeuna lamun euweuh nu tiheula, ayeuna lain baheula, baheula lain ayeuna tapi nu ayeuna teh karana nu baheula.

Pikeun ngentelan hate murid-muridna sangkan nyaah kana sarakannana, dikeliran ku sahadat CIPAKU, unina : "Sang kuncung Batara Wenang, Sanika ku Allooh, langit ngait jagat rapak, tarima badan kaula sirna Adam, Hu Allooh, Hu Allooh, La ilaha Illallooh". Hartina Sang teh hiji, kuncung buuk dina embun-embunan ngacung ka luhur, Batara Wenang hartina Maha Pinter, sari sanika tegesna pangersana, langit kawas dikaitkeun jagat kawas diamparkeun, tumampa yen kaula hirup sanggeus adam mulang ka alam langgeng. Allooh Maha Agung, teu aya deui nu wajib disembah lintang ti Allooh, Muhamad  Rosul Alloh.

Salian ti eta, Prabu Adji Putih ngajarkeun cara-cara meredih pitulung Gusti, ngagunakeun Sasmita Alif. Tegesna Alif dijabar jadi (a) hartina Akal, Alif dijeer jadi (i) hartina iman, Alif dipees jadi (u) tegesna upaya. Meredih pitulung ti Gusti kudu make akal, usaha jeung iman. Akalna sagudang, binekas, usaha ti sukruk ti dungdung  hulu dijieun suku, suku dijieun hulu ngabelaan kahayang, tapi lamun teu dibarengan ku iman, rea jalma nu ngaruksak kakayaan nagara, ngarampas atawa maling hak deungeun-deungeun. Pon kitu deui iman hade, usaha getol, tapi akalna teu metu (dipake), rea jalma anu katipu dirina jeung ku baturna sorangan. Sabalikna iman kuat, akalna onjoy, tapi kedul usaha kacuali boga simpenan harta tuturunan, rea jalma nyatur tampa bukur, teu bisa ngala kifayah, tungtungna ngadago pamere deungeun-deungeun. 

Falsifah Alif disilibkeun dina tetengger Hiji Kuburan anu geus aya ti jaman sunda baheula keneh, pikeun urang Cipaku lamun maot tutunggul kuburan kudu Hiji, tegesna Simbul Alif nuduhkeun yen Gusti Allooh teh Maha Tunggal teu aya duana, kayakinan kudu panceg napak dina kapribadian, kukuh pengkuh teu ungut kalindunan teu gedag kaanginan, napak dina kapribadian nu hakiki.

Pituduh Guruna nambahan kayakinan jeung pangaweruh agama, sarta jadi ugeran hirup sapopoe. Arinyana ngarasa hanjakal, sabab guruna kaburu nyampurnakeun elmuna di Cipeueut, sumerah ka Gustina ngadago titis tulis mulang ka alam kalanggengan.

Carita diluhur ngamaknaan, yen teu sadayana penduduk Darmaraja mangsa harita dinu ageman Islam. Ngaislamkeun di Daerah Darmaraja dikawitan ku Prabu Aji Putih, nu salejengna Prabu Aji Putih janten tokoh penyebar ageman Islam ngawitan di Cipeueut (Cipaku), anu teu leupas tina ajaran luluhurna ti Galuh ~ Galah ~ Galihna. 

Makam Prabu Aji Putih di Astana Cipeueut, Kampung Cipeueut, Desa Cipaku,
Kecamatan Darmaraja.

Makam Dewi Ratna Inten alias Dewi Nawang Wulan, di Astana Cipeueut, Kampung Cipeueut,
Desa Cipaku, Kecamatan Darmaraja.

Makam Arya Bimaraksa (Resi Putih/Eyang Wulan) di Astana Cipeueut, Kampung Cipeueut,
Desa Cipaku, Kecamatan Darmaraja.

Makam atawa Patilasan Makam Prabu Aji Putih,  Dewi Ratna Inten alias Dewi Nawang Wulan sareng Arya Bimaraksa (Resi Putih/Eyang Wulan), ayeuna tos kakeueum ku Bendungan Jatigede.
 
Salajengnya aos Sumedanglarang Mangsa Taun 721-778 M

Sumber : 

Buku Rucatan Budaya Sunda Kadarmarajaan, WD Darmawan Ider Alam Ki Wangsa.